Eindhovens Dagblad, 5 juli 2018
Een centraal eindexamen (CE) is niet eenduidig. Neem het examen Nederlands voor het vwo. Het correctiemodel wordt vooraf door 20 docenten van Vereniging Levende Talen doorgelicht, alvorens het definitief wordt vastgesteld. Dit schooljaar vond dit CE op 17 mei plaats. Op 18 mei werd er al een aanvulling op het correctiemodel gepubliceerd, evenals op 22 mei. Die 20 docenten waren klaarblijkelijk niet afdoende. Op 23 mei organiseerde Leven Talen een landelijke examenbespreking met 60 docenten waarop op 24 mei een verslag werd uitgebracht met nieuwe aanvullingen. De secties per school steken ook nog hun koppen bij elkaar en ten slotte is een tweede corrector aan de beurt. De eerste en tweede corrector komen er niet altijd uit en soms middelen ze dan. Hoe moet een leerling een perfecte score neerzetten als al deze docenten, zonder enige druk en met zeeën van tijd, hier al niet uitkomen?
Er zijn meerdere argumenten waarom een CE ter discussie staat. Ten eerste neemt de hoeveelheid nieuwe informatie en wetenschappelijke theorieën jaarlijks gigantisch toe terwijl de inhoud van een CE sinds de jaren 50 redelijkerwijs gelijk is gebleven. Sinds eind jaren 60 is het vakkenpakket op VO-scholen zelfs onveranderd gebleven. Kortom, ze lopen niet in gelijke mars.
Voorts meet een CE op vakniveau hoogstens een klein deel van wat we willen dat ze meten. Evenzeer meet een CE geen sociale ontwikkeling zoals empathie, samenwerken, managen, zelfredzaamheid, ijver. Allemaal zaken die wel belangrijk zijn maar waarvoor je geen cijfers krijgt. Het CE test alleen kennis. De feitenkennis van een CE is van korte termijn, sociale ontwikkeling voor lange termijn. Ik daag eenieder uit om op papier te zetten wat hij of zij aan kennis nog weet van het CE. Een CE is gestoeld op leren, testen en vergeten.
Het meest belangrijke argument is dat een CE tegen de vrijheid van onderwijs druist. De laatste twee schooljaren zijn scholen helemaal niet bezig met het verwerven van kennis dat maatwerk is voor kinderen. Ze zijn namelijk bezig met examentraining. Dit is een enorm gemis omdat je de unieke potentie van in individuele leerling niet oogst. We vinden het kennelijk belangrijker om alle Nederlandse leerlingen in hetzelfde tijdspad als een vierkant stukje hout in een rond gaatje te wurmen. Alsof een kind op het platteland in een Gronings gehucht, een kind in het centrum van Rotterdam dat tot haar achtste op het platteland in Turkije heeft gewoond en een hoogbegaafd kind woonachtig nabij een hightechomgeving drie replica’s van elkaar zijn. Een CE gaat te zeer uit van uniformiteit en juist daardoor merk ik voornamelijk bij vmbo-leerlingen veel desinteresse in ‘leren’.
Hoe zit dit in andere landen? De OESO voert om de drie jaar een internationaal vergelijkend onderzoek tussen leerlingenniveaus uit, het zogenaamde PISA-onderzoek. Wat opvalt is dat de Europese landen Estland en Finland sinds 2000 significant beter scoren dan Nederland op het gebied van wiskunde, wetenschap en leesvaardigheid. Finland kent geen vastgestelde einddoelen, geen cito-toetsen en geen CE’s. Estland heeft gekozen voor een mix door vijf CE’s van de achttien vakken te verplichten. In België wordt een CE door de desbetreffende vakdocent gemaakt. Kennelijk hebben andere landen argumenten gevonden dat een CE, zoals wij dat in Nederland kennen, een leerling niet per sé beter maakt.
Ten slotte is er nog een emotioneel argument. Een leerling die op vijfhonderdste zakt (het komt voor) loopt een immens trauma op. Wat voor een leersignaal geven we hiermee door aan kinderen? Het betreft een simulatie die nimmer meer in een mensenleven terugkomt. Stel dat u een secretaresse bent en uw manager vindt dat uw telefoontechnieken niet op orde zijn. Dan zegt hij toch niet dat u uw gehele opleiding opnieuw moet doen? Nee, dan biedt hij een cursus telefoontechniek aan. Dit wordt tevens gesimuleerd op een mbo, hbo en wo. Ik heb een hbo en een wo gedaan en na een lessenreeks was er een toets en indien je een onvoldoende had dan dat deed je dit over totdat je het had. Ik heb wel eens drie jaar later een vak afgesloten. Beide opleidingen eindigde wel met een onderzoek maar nimmer met een CE. Ik hoor niemand dat daar niet neutraal en objectief getoetst zou worden. Helaas worden kinderen van 16 tot 18 worden in het VO ontzettend voor blok gezet. Een wurgcontract.
Moet het examen worden afgeschaft? Misschien niet. Er zijn zeker voordelen aan een CE. Echter, Finland toont aan dat een CE absoluut niet heilig is, ook al is het gehele onderwijssysteem daar anders. Maar we ploeteren wel door met CE’s die niet eenduidig zijn, zoals het vak Nederlands. Bovendien betreft de invulling van het huidige CE-systeem in mijn ogen een naoorlogs relikwie en mag het een 21e-eeuws likje verf krijgen. De jaren 50 hebben al lang achter ons liggen.
Drs. Hans R.J. Sluijter