Nostalgie anno 1984: voedseltransport naar Polen

Posted on | februari 15, 2010 | No Comments

Niet alle opinies zijn opgenomen in het digitale boek ‘ontwikkelingssamenwerking ontwikkelt geen samenwerking’. Sommige van hen vinden via NL-Aid weer een weg, met de oude publicatiedatum van Updaid.

Foto: visum Polen 1984

Begin jaren ’80 zat ik nog als leerling op het voortgezet onderwijs. Het waren donkere dagen omtrent de Koude Oorlog. Na het overlijden van Sovjets president Brezjnev in 1982, was er veel wisseling van de wacht. Koeznetsov, Andropov, Tsjernenko en Gromyko volgde hem wisselend op tot 1988 toen Gorbatsjov aan de macht kwam en het over een andere boeg gooide. De Tweede Wereldoorlog maakte van Polen dé killing field. Nederland telt aan het einde van de oorlog ruim 200.000 doden (2,3% van de totale bevolking) maar Polen telt er 6 miljoen (18,5%). Het land was tijdens de oorlog stamplaats voor getto’s, massa-executies en vernietigingskampen. Van de binnenstad van Warschau was niets maar dan ook niets meer overgebleven. Ook andere steden kwamen zwaar gehavend de oorlog door. Ten tijde van 1984 hingen er in de basisscholen allerlei communistische onderwijsleermaterialen aan de muur: platen met tanks, handwapens, soldaten, Lenin en Stalin. Er heerste een cultuur van indoctrinatie zoals we dat nu met Noord-Korea kennen. Het waren duistere tijden.

Na een project over hulp aan Polen op mijn school vroeg ik mijn ouders waarom wij geen gezin adopteerde. En zo geschiedde. Vele pakketjes gingen naar Polen en vele bedankbriefjes kwamen retour. Nauwkeurig controleerde we het handschrift van de brieven. Zijn ze hetzelfde? We waren namelijk bang dat de douane de pakketjes inpikte en dat verschillende ambtenaren uit naam van ons adoptiegezin om meer pakketten zouden vragen. Dat leek niet het geval. Een Poolse vluchteling vertaalde overigens alle brieven.

Mijn vader, Jan Sluijter, was docent in ’s-Hertogenbosch aan Scholengemeenschap Brabant en hij organiseerde in 1984 in het kader van kerstviering een voedseltransport naar Polen. Duitsland was nog verdeeld. Niemand kwam de DDR binnen, laat staan tot in Polen. Maar het is hem gelukt. En hij kwam levend terug. Dit verhaal is illustratief voor nostalgische ontwikkelingshulp: geen effectief doel, geen over-acting in PR, ingebed in schimmige politiek en persoonlijk afleveren van goederen.

Voedseltransport naar Polen

Het voedseltransport vertrok in 1984 op tweede kerstdag met drie vrachtwagens naar eindbestemming Bydgoszcz. Formele assistentie kwam van Stichting Help Polen uit Den Dungen. Zij waren zo vriendelijk om een grote vrachtwagen uit te lenen. Twee kleinere vrachtwagens werden gratis geleverd door firma Heymans te Rosmalen. Stichting Caritas ’s-Hertogenbosch schreef een geleidebrief met veel stempels want daar waren de grenswachten erg gevoelig voor. De voorzitter van Caritas was de vrouw van de toenmalige burgemeester Ben L.A. van Zwieten. Zij organiseerde in die tijd ook transporten naar Polen. Mijn vader had de school zover gekregen dat hij mijn broer, toen 18 jaar oud en geen leerling van zijn school, mee mocht nemen.

Het schoolteam dat samen met mijn vader afreisde naar Polen vertelde in de klas verhalen over de armoede in Polen en over het plan om via een transport, voedsel en kleren naar Polen te brengen. De spullen zijn allemaal door de leerlingen bijeengebracht en op school gesorteerd. Er werd ook geld ingezameld om het transport te bekostigen. Wat mocht allemaal in het pakket zitten? Levensmiddelen, kleren, producten voor primaire levensbehoefte en alcohol. Wat mocht er niet in? A4-formaat afdrukpapier, kopieermachines, afdrukinkt, brieven, kranten, tijdschriften, adressen van mensen waar de pakketten naar toe gingen. Er werden wel lijsten met adressen in het dashboard van de auto meegesmokkeld. Als ze dat bij controle vonden was je het haasje.

Grensovergang

Het was bij grensovergang Duitsland/DDR Mariënburg en grensovergang DDR/Polen Frankfurt a/d Oder erg spannend omdat er soldaten stonden met gerichte loop. De militairen konden met een druk op de knop met een grote cementblok de weg blokkeren. Er waren honden en uitkijktorens. Er werd met spiegels onder de wagens gekeken om te kijken of daar mensen verborgen waren. Om door Oost Duitsland te rijden moest je aan het begin van de grens je kilometerstand doorgeven en de hoeveelheid brandstof. Dan kreeg je een route opgelegd die je moest rijden om aan de andere kant weer het land uit te rijden. Daar werd de kilometerstand weer gecontroleerd.

Aan de Poolse grens beval een dronken douanebeambte om alle pakketten uit te pakken om te checken dat er geen mensen achter verscholen zaten. Toen alles buiten stond sneed hij alle zakken open waardoor kleding los op straat kwam te liggen. Plotseling kwam een hogere officier eraan lopen met de vraag wat er aan de hand was. Mijn broer stond toevallig vooraan en hij zei in zijn beste Duits dat dit moest van zijn ‘dronken collega’. Hij had de woorden nog niet uitgesproken of hij werd aan zijn kraag weggesleept door mijn vader. Het is niet erg handig om een collega on duty van dronkenschap te beschuldigen. Het was onmogelijk om de grenswachten om te kopen als er collega’s in de buurt waren, maar onder vier ogen vroegen ze van alles als het maar in de broekzak paste. Als laatste moesten ze aan de Poolse grens zogenaamde haltes opgeven. Bij elke halte werd gecontroleerd. Waren ze te laat, dan riskeerde ze inbeslagname. Tussen de haltes werden ze regelmatig achtervolgd.

Tanken
Het bijeengebracht geld door de leerlingen was ongeveer Fl. 1700,- en daar moest het transportteam alleen maar dieselolie van kopen om de wagens aan de praat te houden. In de DDR werden alle twee vrachtwagens volgetankt voor twee pakken koffie. De man van het tankstation vond het maar jammer dat er maar twee van de drie wagen volgetankt moesten worden, want hij kreeg maar per auto een pak koffie. Net over de grens in Polen kregen de vrachtwagens diesel uit een vat gepompt die een dorpshoofd achter een huis had staan maar daar zat zoveel viezigheid in dat een van de vrachtwagens stil is blijven staan. De hele motor moest worden schoongemaakt. Omdat het transportteam net over de Duitse grens was hebben ze de Duitse wegenwacht moeten laten komen en die heeft er enkele uren aan gewerkt. Kosten: 500 DM.

De route in Polen was om via Poznan en Bydgoszcz met eindbestemming Elblag.

Uitdelen pakketten
Uiteindelijk bereikte in hun eerste bestemming bij een pastoor in Poznan. Daar werd de helft van de goederen achtergelaten. Toen mijn vader en zijn collega’s gevraagd werd om de spullen naar een barak te brengen, bleek deze tot de nok toe gevuld te zijn door andere hulpgoederen. De pastoor was op eigen gewin aan het hamsteren.

Het transportteam deelde in Polen ook Duitse Marken uit. Dat was indertijd erg gevaarlijk want als Polen daarmee betaalden, moesten ze een verklaring overleggen van wie ze dat geld hadden gekregen. Op straat werden of op marktpleinen pakketjes en horloges uitgedeeld. Daar stond gevangenisstraf op want de pakketjes moesten gecoördineerd afgeleverd worden. Maar je mocht geen namen of adressen bij je hebben.

Op een gegeven moment had een schoenfabriek gehoord van het transport. Zij doneerde circa 1000 schoenen zonder veters die in een grote kist allemaal door elkaar zaten. Deze zijn in Bydgoszcz bij een weeshuis achtergelaten. Er zaten zelfs voetbalschoenen bij.

Het team werd meerdere keren bij een gezin uitgenodigd om te komen eten. Bij een van die gezinnen, in Bydgoszcz, werd voor de gelegenheid een gans geslacht. Toen iemand om boter bij het brood vroeg, kreeg de vrouw des huizes een rood hoofd. Daar kon ze niet aankomen. Ter plekke werden alle overgebleven pakketten geopend en is een behoorlijke hoeveelheid boter naar de vrouw gegaan om haar voorraad aan te vullen.

Omdat het transportteam door de hevige sneeuw niet verder kon dan Bydgoszcz werden er voedselpakketten verstuurd. Elk pakketje moest begeleid worden door een reçu dat door een afzender in Nederland ondertekend moest worden. Ter plekke werden namen en handtekening verzonnen waarmee een gevangenisstraf van twee jaar geriskeerd werd. Mijn vader wilde graag nog afreizen naar ons adoptiegezin in Elblag, zo’n 200 kilometer verder. Maar men vond het te ver weg om één pakketje af te leveren. Daarnaast was de sneeuwval te hevig om verder re reizen.

Kernwapens
In de buurt van Bydgoszcz werden ze begeleid door een Poolse gids. Per toeval kwam het transportteam op een plek terecht waar kernkoppen stonden in de omgeving van Bydgoszcz. Toen ze daar reden werden ze gevolgd door een legerauto. Ze besloten om te stoppen…een pak koffie en ze konden doorrijden. En de achtervolging werd afgebroken. De Poolse gids verklaarde: ‘zet heel jullie land vol met kernwapens. De Russen zijn er als de doods voor.’

Een week later stonden mijn vader en mijn broer stoïcijns, quasimacho voor de deur.

Inteelt
Eenmaal terug in Nederland kreeg de vertaler van de brieven van ons adoptiegezin gewetensbezwaren. Hij weigerde nog verder mee te werken omdat hij het niet meer voor zichzelf kon verantwoorden. Daar begrepen wij niets van. Toen we de laatste brief naar een vertaalbureau brachten, kwamen wij erachter wat hij al die jaren voor ons verzwegen had. De vader van het gezin was alcoholist en één van de kinderen was verwekt doordat de moeder met haar eigen vader naar bed was geweest. Dit was het einde van onze relatie met Polen. Vijf jaar later viel De Muur.

Graag wil ik eindigen met een quote van mijn vader, Jan Sluijter:
‘Een onderdrukt volk is gehersenspoeld door het systeem en denkt dat ze het dan goed hebben. Maar als ze de vrijheid geproefd hebben dan weten ze er vaak niet mee om te gaan en vallen na verloop van tijd weer terug in de oude gedachten van…vroeger was het zo gek nog niet…iedereen had werk…konden we maar weer terug naar het oude systeem. In feite is de communistische gedachten zo gek nog niet maar het is totaal verkeerd uitgewerkt…het blijft mensenwerk…en daar bedoel ik mee dat het verdomd lastig is om fatsoenlijk met macht om te gaan. Ik heb veel mensen, systemen en bedrijven en zelfs scholen naar de verdoemenis zien gaan omdat mensen niet met macht konden omgaan.’

Geschreven door Drs. Hans R.J. Sluijter