Brussel onthult revolutionair steunplan voor chemiesector: ‘Moeder van alle industrieën’

#1 Hoe essentieel is de chemische sector voor Europa?

Stéphane Séjourné beschrijft de chemische industrie als de ‘basis van alle industrieën’. “Meer dan 96 procent van alle geproduceerde goederen zijn afhankelijk van deze sector”, aldus de uitvoerend vicevoorzitter voor Welvaart en Industriële Strategie bij de Europese Commissie.

Europa is de op één na grootste chemieproducent ter wereld, na China. Het staat als vierde grootste productiesector in Europa, na de auto-industrie, voedingssector en machinebouw, met een omzet van 655 miljard euro in 2023, waarvan Nederland voor 9 procent bijdraagt.

In Europa zijn er 29.000 chemiebedrijven actief, die samen zorgen voor 1,2 miljoen directe banen en 19 miljoen indirecte banen in toevoerketens.

#2 Wat speelt er momenteel in deze sector?

De chemiesector ondervindt flinke moeilijkheden. Bedrijven klagen over de hoge energiekosten in Europa, die beduidend hoger zijn dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar gasprijzen 3,3 keer lager zijn. De mondiale concurrentie is oneerlijk, met name door de praktijken van China en het Midden-Oosten. Ook de handelsoorlog met de VS werkt niet mee.

Daarnaast is er sprake van een zwakke vraag in de markt en een overaanbod op wereldschaal. Volgens Cefic (European Chemical Industry Council) is de bezettingsgraad in de industrie slechts 74 procent. Dit is ‘aanzienlijk lager’ dan het langetermijngemiddelde in Europa en ook lager dan in de VS. ‘Herstel is nog niet in zicht.’

De sector ‘verkeert in zwaar weer’, bevestigt ook Séjourné aan EU News, met een daling van bijna 50 procent in de wereldwijde verkopen van de Europese chemische industrie sinds 2003. Hij wijst ook op de sluiting van meer dan twintig grote vestigingen in recente jaren.

Investeringen in duurzaamheid zijn noodzakelijk

Tegelijkertijd is het noodzakelijk om te investeren in het verduurzamen van de productie en het substantieel verminderen van het gebruik van gevaarlijke stoffen. Tegen 2050 moet de chemische sector klimaatneutraal en circulair zijn. Dit vereist investeringen van tientallen miljarden euro’s, waar de bedrijven liever niet in investeren.

Veel bedrijven overwegen zelfs om naar landen te verhuizen waar de energie- en arbeidskosten lager zijn en de milieu- en veiligheidsvoorschriften minder streng zijn. Zo is in de haven van Rotterdam een kwart van de chemische bedrijven in vier jaar tijd verdwenen. In heel Europa is al 5 procent van de capaciteit gesloten in 2023 alleen, volgens Cefic.

#3 Wat onderneemt Brussel?

Na ondersteuningsplannen voor de auto- en staalindustrie lanceert Brussel extra steun voor de chemische industrie met het Actieplan Chemische Industrie. Dit plan bouwt voort op het eerder gepresenteerde Kompas voor Concurrentievermogen en de Clean Industrial Deal.

Belangrijke maatregelen in dit plan zijn het verlagen van de energieprijzen, het ondersteunen van duurzaamheidsinitiatieven in de productie en het versnellen van de vergunningsprocedures.

Brussel wil samen met de sector en de lidstaten ‘cruciale productiefaciliteiten’ in Europa identificeren. Dit zijn bedrijven die belangrijke grondstoffen produceren voor sectoren zoals luchtvaart, defensie of gezondheidszorg. Zij zullen beleidsondersteuning en bescherming krijgen tegen ‘handelsproblemen zoals afhankelijkheid van toeleveringsketens en verstoringen’.

Versoepeling van regelgeving

Europese vraag naar schone en veilige chemicaliën zal fiscaal worden gestimuleerd, waarbij producten ‘made in Europe’ voorrang krijgen. Het plan omvat ook een vereenvoudiging van de omnibusregelgeving voor chemische stoffen, waardoor onder meer de administratieve lasten voor de industrie worden verlicht en de etikettering van gevaarlijke chemische stoffen wordt vereenvoudigd.

Met deze maatregelen zou jaarlijks 363 miljoen euro bespaard kunnen worden, bovenop de 8 miljard euro aan besparingen die al door eerdere omnibussen dit jaar zijn gerealiseerd.

#4 Wat zijn de reacties op het chemieplan?

De Koninklijke VNCI (Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie) is verheugd over de erkenning als ‘essentiële industriële sector’. De vereniging beschouwt dit als een eerste stap om het concurrentievermogen en de veerkracht van de chemische industrie in de EU op lange termijn te versterken.

‘Of deze maatregelen ook de uitstroom van bedrijven uit Nederland kunnen stoppen, hangt natuurlijk af van hoe goed Nederland de acties in het Actieplan Chemische Industrie zal implementeren’, stelt Mark Intven, hoofd Klimaat, Energie, Innovatie en Duurzaamheid bij de VNCI. ‘Het is belangrijk dat Nederland niet langer achterblijft bij andere Europese landen door nationale regelgeving toe te voegen aan dit typisch Europese onderwerp.’

Geschenk voor de industrie

Cefic beschouwt het plan als een ‘serieuze poging’ om de situatie te verbeteren, maar de uitvoering moet nog volgen. Ze dringen aan op snelheid, aangezien de sluitingen doorgaan. Dow heeft aangekondigd drie fabrieken in Europa te sluiten. Ook is onlangs aangekondigd dat de pvc-fabriek van Vynova in het Limburgse Chemelot zal sluiten. ‘Elke dag zonder actie verzwakt de Europese industrie verder.’

Er is natuurlijk ook kritiek. Tien ngo’s beweren in een open brief dat Brussel zich te veel heeft laten beïnvloeden door lobbyisten. ‘De EU-instellingen zijn er om mensen en de planeet te beschermen, niet om te buigen voor de industrie. De Commissie moet weerstand bieden tegen de druk van de industrie om gezondheids- en veiligheidsregels te versoepelen om de normale gang van zaken te handhaven.’

Bas Eickhout, Europarlementariër voor GroenLinks, noemt het plan ‘een cadeau voor een industrie die zijn tijd heeft gehad’. Hij wijst vooral op de risico’s van de vereenvoudiging van de omnibus. ‘De bescherming van de gezondheid wordt opgeofferd om de winsten van de chemische industrie te vergroten. Met dit nieuwe voorstel om chemische stoffen te dereguleren, ondermijnt de Europese Commissie de transparantie voor consumenten en brengt ze vooral mensen en hun omgeving in gevaar.’

#5 Hoe staat het met de groene chemie?

De transitie van traditionele naar groene chemie lijkt sneller te gaan dan de opbouw van de nieuwe, duurzame chemie. Maar de groene chemie is zeker in opkomst, met veelbelovende duurzame technologieën. Neste bouwt aan de grootste biobrandstoffabriek van Europa op de Maasvlakte. Shell zet door met Holland Hydrogen I, de grootste groene waterstoffabriek van Europa.

De toekomst van de chemie ligt niet bij fossiele ruwe olie, maar bij circulaire, bio-based en elektrische processen. Nieuwe projecten komen echter moeilijk van de grond, zoals blijkt uit een recent rapport van Groene Chemie, Nieuwe Economie (GCNE) samen met ROM-Nederland, Invest-NL, RVO, het Ministerie van Klimaat & Groene Groei en het NGF Biobased Circular.

Opschalen naar industrieel niveau is een uitdaging, door gebrek aan kapitaal en ondersteuning. ‘De noodzakelijke verduurzaming van de chemiesector stagneert juist daar waar het moet gebeuren: in de fabrieken. Zonder toereikend investeringsfonds blijven fossiele alternatieven dominant’, waarschuwen ze.