Kunst als Spiegel of Hamer?
“Kunst is geen spiegel voor de realiteit, maar een hamer om haar vorm te geven.” Deze woorden van Bertold Brecht vormden het uitgangspunt voor een discussie tussen Eylül Fidan Akinci (huisdramaturg Theater aan de Rijn) en Lara van Lookeren (onder andere huisdramaturg van de Brakke Grond) tijdens de dramaturgiedag van Festival Cement over de rol van (politiek) theater in onze tijd.
Wat is de rol van (politiek) theater in onze hedendaagse samenleving? Moet het de werkelijkheid slechts weerspiegelen, of moet het deze breken en hervormen? Akinci en Van Lookeren daagden dramaturgen uit de hele sector uit om vanuit dit perspectief naar theaterproducties te kijken en hypothetische kwesties die hiermee samenhangen te analyseren door middel van casestudies.
In het boek Not Just a Mirror. Looking for the Political Theatre Today, samengesteld door Florian Malzacher, onderscheidt Malzacher theater dat functioneert als een spiegel, van theater dat als een hamer dient. Het eerste type weerspiegelt ervaringen van (gemarginaliseerde) groepen, terwijl het tweede type structuren in de samenleving bevraagt, discussies opent en het publiek aanzet tot verandering.
Akinci begint de dag met een lezing over de verschillende historische stromingen binnen het Westerse theater. Voor elke stroming, van de klassieke Grieken tot het expressionisme en van episch theater tot interculturalisme, analyseert ze of deze een spiegelende of een hamerende functie had, en wiens ervaringen er eigenlijk werden weerspiegeld in de loop van de geschiedenis. Opmerkelijk is dat de spiegel-functie van het theater steeds breder wordt naarmate we dichter bij de huidige tijd komen. Waar het theater in de tijd van de oude Grieken slechts een klein deel van de samenleving vertegenwoordigde, zien we dat in de loop der tijd een steeds bredere groep op het toneel wordt vertegenwoordigd.
Na de lezing richten we ons op de huidige theaterpraktijk: welke recente voorstellingen hebben een hamer-functie en welke een spiegel-functie? Werken zoals De Zaak Shell, en producties van Dries Verhoeven, HNTJong en Carolina Bianchi worden genoemd als voorbeelden van theater dat onze maatschappij met liefde of controverse bevraagt. Soms is het moeilijk om de spiegel- en hamer-functies van elkaar te onderscheiden, aangezien zelfs een reflectie activerend kan werken op het publiek.
We verdelen ons in werkgroepen om artikelen te bespreken die ethische dilemma’s in de sector aan de kaak stellen. Mijn groep leest een artikel van Vivek Shraya, een kunstenaar met een Hindoestaanse migratieachtergrond in Canada. Ze beschrijft hoe zij gevangen zat in het ’trauma-clown’ fenomeen, waarbij ze geloofde dat haar werk alleen waarde had als het haar pijn en trauma tentoonspreidde voor consumptie door het publiek. Ze bekritiseert de druk om werken te maken die gericht zijn op haar trauma’s, terwijl ze ook andere verhalen te vertellen heeft.
In onze werkgroep bespreken we hoe we ons als dramaturgen moeten verhouden tot makers die misschien al geconditioneerd zijn om hun onderdrukkende ervaringen te exploiteren en daarmee geloven dat hun bestaansrecht daarvan afhangt.
Op basis van onze discussies stellen we voorlopige richtlijnen op voor dramaturgen die werken met gemarginaliseerde makers:
- Verdiep je bewust in je eigen aannames en vooroordelen door onderzoek te doen naar de achtergrond van de kunstenaar.
- Start een gesprek over de motivaties van de maker om dit werk te creëren.
- Wees nieuwsgierig, uitnodigend en uitdagend, maar met zorg.
- Maak duidelijk dat werken vanuit trauma niet de enige optie is en belicht andere artistieke benaderingen.
- Wees een bondgenoot voor de maker.
- Werk actief tegen het discours in dat zegt dat de pijn van gemarginaliseerde groepen eerst erkend moet worden voordat andere verhalen kunnen worden verteld.
- Ontwikkel gevoeligheid voor het moment waarop je een stap terug moet doen en de maker laat leiden.
We sluiten de dag af met rollenspellen die ons uitdagen om onze tactieken te testen en elkaar te helpen in de omgang met complexe situaties, zoals een maker die wil afzien van een voorstelling uit angst voor zijn veiligheid.
Deze dag toont aan dat er een groep dramaturgen is die bereid is om kritisch en met zorg om te gaan met het hedendaagse theaterwerk. Dergelijke dagen zijn cruciaal voor het voortdurende gesprek onder dramaturgen over de huidige staat van het veld en helpen hen om hun vaardigheden in het aanpakken van belangrijke kwesties verder te ontwikkelen.
Vergelijkbare berichten
- Ontdek de Topkeuzes van Drie Jury’s: Highlights van het Nederlands Theater Festival!
- Siham Bourakaa benoemd: Nieuwe adjunct-directeur bij Theater De Krakeling
- Loes van der Staak: Nieuwe Directeur Poldertheater Aangekondigd!
- Ontdek Nu: (On)Gehoorde Theaterkritiek op het Nederlands Theater Festival!
- Recensenten Opgelet: Reageer Vrijuit op Elkaars Werk!
Loes Bakker is onderwijsspecialist met jarenlange ervaring in beleid en praktijk. Haar bijdragen gaan over vernieuwing, digitalisering en pedagogische kwesties in het onderwijs. Ze legt onderwijsontwikkelingen kritisch bloot, altijd met een hart voor leerlingen, leerkrachten én een toekomstgericht onderwijssysteem dat iedereen gelijke kansen biedt.