Dans als Topmedicijn: Ontdek het Gezondheidsprogramma rond Dans!

Bij de recente Nederlandse Dansdagen was er een uitgebreid programma dat zich richtte op de kruising van kunst en gezondheid, met diverse lezingen, panelgesprekken, optredens en een serie filmvertoningen. Drie kunstenaars met een beperking werden genomineerd voor de Innovatieprijs, die uiteindelijk werd toegekend aan Marc Vlemmix.

Dans als ultiem geneesmiddel
In de afgelopen tien jaar is er steeds meer erkenning gekomen voor de waarde van dans in de gezondheidszorg en het welbevinden van mensen. Onderzoeken wereldwijd hebben aangetoond dat dansen uitstekend helpt tegen depressie en dat het de fysieke, cognitieve en sociale vaardigheden van mensen verbetert. Dit resulteert in betere geheugenfuncties, balans, motoriek, mobiliteit en een verhoogd algemeen welzijn. Kunst speelt een preventieve rol in gezondheid en draagt bij aan veerkracht bij ziekte, terwijl het esthetische aspect de wereldvisie kan verbreden.

De focus op kunst in de zorg in Nederland is deels te danken aan een transformatie binnen de gezondheidszorg, aldus Tineke Abma, hoogleraar Ouderenparticipatie aan het Leids Universitair Medisch Centrum en directeur-bestuurder van Leyden Academy on Vitality and Ageing. Zij besprak de toename van vergrijzing, een groeiend aantal chronisch zieken en mentale problematiek, en het huidige tekort aan zorgpersoneel. Kunst kan een belangrijke rol spelen in het voorkomen van gezondheidsproblemen en helpt bij het verminderen van depressie en eenzaamheid. Bovendien kunnen de kosten voor medicatie en behandelingen aanzienlijk verminderen als meer mensen zouden dansen.

Arts in Health Nederland heeft dertig jaar aan onderzoek samengebracht in een whitepaper (2024) en fungeert nu als kennisontsluiter en verbinder in het veld. Janine Stubbe, lector Arts & Well-being bij Codarts en hoogleraar Arts & Well-being aan de Erasmus Universiteit, kondigde aan dat er de komende jaren € 350.000 beschikbaar is om de structuren rondom kunst in de zorg te versterken. Zij benadrukte het belang van danstherapeuten voor mensen met psychische aandoeningen, verwijzend naar studies die aantonen dat dansen tijdens de zwangerschap en voor de bevalling kan leiden tot minder pijn, dat schoolkinderen die danslessen volgen minder sociale problemen ervaren en dat dans het zelfvertrouwen kan versterken.

Troost, steun en herkenning
Naast de overtuigende resultaten van onderzoeken, zijn het vooral de beelden die blijven hangen. Beelden van de Nederlandse Dansdagen die indruk maken zijn:

De documentaire Bewogen Bewegen (2024) volgt 17 jongvolwassen vrouwen die kanker hebben of hebben gehad. Onder leiding van voormalig Scapino dansers Annemarie Labinjo-van der Meulen en Bryndis Ragna Brynjolfsdottir ontwikkelen zij een eigen voorstelling door wekelijkse danslessen. Ze vinden troost, steun en herkenning bij elkaar, en gebruiken dans om uit te drukken wat moeilijk in woorden is te vatten. De impact van dans op emoties en hoe dit anderen raakt, werd door de filmmakers niet voorzien.

Een ander aangrijpend beeld toont een vrouw die de tranen van haar man dept, die door zijn Parkinson niet altijd controle heeft over zijn lichaam. In de documentaire Mijn Goede Uur zie je zijn dagelijkse strijd en zijn wekelijkse dansuur met dansdocente Dido Mirck en jazzpianist René van Helsdingen, die zelf ook Parkinson heeft. ‘Je zou moeten zien hoe ik ’s ochtends strompel en hier weer dans!’, zegt de man. Even voelt hij dat hij echt leeft.

Ook de voorstelling van twee professionele dansers die elkaar stevig omhelzen maakt indruk. Dansmaker Marika Meoli ontwikkelde deze choreografie, aanvankelijk tijdens de coronapandemie, en zette deze later in bij ouderen met dementie en Parkinson. Na afloop glimlachten patiënten die dat lang niet gedaan hadden. Ze hadden meer gezichtsuitdrukkingen en tapten met hun voeten op de grond. Dans biedt een middel voor emotionele en fysieke verbinding, vertelt Meoli. Juist voor mensen die dit in het dagelijks leven moeilijk vinden.

Steeds komen de begrippen kwetsbaarheid en kracht terug. Mensen die kwetsbaar durven zijn, delen emoties met anderen, bekend of onbekend. De hoop op beter worden of gewoon een goede dag hebben. De kracht die ze putten uit even weer jezelf zijn. Maar ook de troost van dans, zelfs als je weet dat je niet meer beter wordt. ‘Kunst kan altijd helpen – ook als moeilijkheden slecht aflopen’, stelt Fenna Heyning, internist en hematoloog, die de opening verzorgde bij de film over danseres Barbara d’Agostino die acute leukemie kreeg. Zij zal technisch niet meer de virtuositeit van vroeger kunnen opbrengen, vertelt d’Agostino in de film, maar dans heeft voor haar een extra betekenis gekregen. De verbeelding in haar hoofd – van hoe ze op een dag weer zou kunnen dansen – hielp haar door het herstelproces.

Verdiepende gesprekken
In verdiepende rondetafelgesprekken bespraken experts uit de dans- en gezondheidszorgsector de behoeften binnen hun werkgebieden. Ze formuleerden praktische handvatten en legden contact met personen en organisaties die hun dagelijkse werkzaamheden kunnen versterken.

Podium INC organiseerde bijeenkomsten tussen docenten en directeuren om dansonderwijs toegankelijker te maken voor mensen met een beperking. Al snel bleek dat er een sterke wens is om dit te verbeteren, maar de vraag blijft hoe. Hoe benader je dit als je wordt afgerekend op langstudeerders, de budgetten krimpen en je minder maatwerk kunt leveren? Als examencommissies soms minder flexibele criteria hanteren dan de opleiding zelf? En hoe laat je processen los die je team dagelijks gebruikt binnen een log en ingewikkeld onderwijssysteem, gebouwd op een visie die dansdocenten breed opleidt? Voor docenten met een beperking zou je misschien eerder moeten denken aan deelcertificaten.

Te veel maatwerk is voor een opleiding niet haalbaar. Kennispartner ECIO, die onderwijsinstellingen ondersteunt bij het inclusiever maken van onderwijs, stelt voor om de basis inclusiever en toegankelijker te maken. Bijvoorbeeld door communicatie, gebouwen en audities beter in te richten op mensen met een beperking. Dit zou moeten leiden tot minder specifieke maatwerkvragen wanneer studenten met een beperking aan de opleiding deelnemen.

Marc Vlemmix winnaar Innovatieprijs
Boven de cijfers, beelden en kennis is er één woord dat tijdens het hele programma dans en gezondheid erbovenuit knalt: zeggingskracht. Want de mensen in de documentaires van het filmprogramma die je voor je neus ziet dansen, de performers van R.A.A.F. die de lezing van Tineke Abma openden, en dansmaker Marika Meleoni – zij voelen allemaal het effect van dans tot in hun botten. Tijdens het dansen keren amateurdansers en professionals naar binnen en brengen via hun bewegingen hun emoties naar buiten. Dat raakt, waardoor verbinding en begrip ontstaan. Belangrijk, want in ziekte én tijdens het herstelproces heb je andere mensen nodig.

Danser, choreograaf en artistiek leider Marc Vlemmix die Parkinson heeft, won de Innovatieprijs van de Nederlandse Dansdagen. Dat is een enorme erkenning voor zijn artistieke ontwikkeling in de afgelopen jaren. Waar hij een tijd geleden nog met fondsen moest discussiëren over de artistieke kwaliteit van zijn voorstellingen, geldt hij nu als pionier: iemand die heeft gevochten voor zijn bestaansrecht als kunstenaar en nu op het podium staat. Samen met danser Tamar Shahinian maakte hij een persoonlijk duet, waarin de typische lichaamstaal van de ziekte van Parkinson inspiratiebron is geweest voor de ontwikkeling van een nieuwe dansstijl. Ook hier smelten kracht en kwetsbaarheid samen. Ook hier blijkt dat samenwerking en het verkennen van artistieke mogelijkheden tot een nieuwe toekomst kunnen leiden.

In een flits popt de stem van Janine Stubbe weer op, die na haar lezing De Kracht van dans benoemde dat dertig jaar onderzoek nog niet lang genoeg is en we de positieve effecten van dans op de gezondheid en welzijn van mensen moeten blijven benoemen. Bij deze.